Antalis x The Brand Identity: the A-Paper

"Het verschil tussen het ontwerpen van een boek en een poster is vergelijkbaar met het verschil tussen het ontwerpen van een doos en een website,” aldus Jesse Reed, medeoprichter van ontwerpbureau Order uit Brooklyn en uitgever van de ‘Standards Manual’ een tool voor digitale merkrichtlijnen en normen. Daarmee wil hij zeggen dat al veel verschillen bestaan binnen de vele afzonderlijke drukmethodieken, dus laat staan tussen print- en digitale procedés. Voor de Parijse typograaf Morgane VanTorre zijn de verschillen tussen druk en digitaal in haar typografische procedés vooral gelegen in de technische details. “In het algemeen staat bij typografie op een willekeurig scherm de leesbaarheid voorop, omdat de resolutie op het scherm – hoewel die aangepast kan worden – veel fijner is dan in drukwerk. “Op het scherm wordt je blik vaak ook naar andere zaken getrokken, waardoor het gebruik van een beeldscherm vermoeiend kan zijn.” Ze legt uit dat de lettertypes die zij ontwerpt “simpel en in een oogwenk duidelijk leesbaar moeten zijn.”

Dat wetende, staat de vraag voorop welke contextuele invloeden op druk- en digitale procedés een rol spelen, en daarbij ook de beslissingen die in het creatieproces worden gemaakt. Al zolang digitale lettertypes bestaan, wordt voor digitale fonts gebruikgemaakt van inktvallen en schreven. Waar schreven wellicht nog een actuele functie hebben, namelijk de leesbaarheid vergroten, hebben inktvallen in de digitale wereld slechts de functie van een herkenbaarheid. “Ik denk bijvoorbeeld aan klassieke inktvallen, die oorspronkelijk bedoeld waren om tegenvormen in drukwerk te optimaliseren,” legt VanTorre uit, “iets dat oorspronkelijk functioneel was, is heruitgevonden voor esthetische doeleinden.”

De invloed van het digitale aspect op drukprocedés kan dus zowel positief als negatief worden uitgelegd. Denk bijvoorbeeld aan het ontwerpen van een gedrukte publicatie via software als InDesign. “Digitale tools worden steeds efficiënter en geavanceerder,” aldus VanTorre. Ze merkt op dat de snelheid en mogelijkheden van software tijdbesparend en dus productiviteitsverhogend werken. “Je hoeft niet meer met een scherp oog letters op papier te tekenen voordat je ze kunt digitaliseren,” legt ze uit, en ze wijst op de toenemende populariteit en toegankelijkheid van typografie in de wereld van het grafisch ontwerp, de beheersing van het ambacht is wellicht geen absolute vereiste meer.

“Veel ontwerpers laten het papier geheel links liggen en tekenen [lettertypes] rechtstreeks in de software,” vervolgt VanTorre. Ze vraagt zich af of deze ontwikkeling het ontwerp en de ontwerper niet ontsiert. “We moeten voorzichtig zijn en niet uit het oog verliezen dat software in de eerste plaats een hulpmiddel is, en geen hoofdrolspeler in het maakproces.” De ontwerper is de “maker”, en heeft de taak “software zo te beheersen dat hij of zij naar kunst en kunnen creativiteit oorspronkelijk kan inbrengen.” Maar welke invloed hebben deze hulpmiddelen en de snelheid, het gemak en de toegankelijkheid ervan op de relatie van de ontwerper met het werk?

“Het digitale procedé wordt, geloof ik, doorgaans gezien als sneller. Dat klopt niet altijd,” zegt Boris. Zij heeft digitale en drukwerkprojecten gedaan die lang of kort duurden. Dit roept de vraag op of de veronderstelde traagheid van drukwerk ook betekent dat het eindresultaat relevanter is dan iets digitaals. Boris vindt dat een misvatting en zegt dat enkele van haar favoriete en beste werken het snelst klaar waren. “Een drukproject zit vaak al even in mijn hoofd, ik loop er eerst een tijdje mee rond. Als ik dan eenmaal aan de slag ga, is het vrij snel af.” Doordat drukwerk achteraf niet veranderd kan worden, en je dus uitgebreide controles moet uitvoeren en overal goed over na moet denken, is het gevoel van creatieve en persoonlijke betrokkenheid misschien wél groter.

In aansluiting op die uitspraak, merkt Ben Haworth, medeoprichter van de in Londen gevestigde creatieve studio Soft Power, op dat de traagheid van drukwerk vaak meer te maken heeft met technische en administratieve aspecten van het project dan met creatieve overwegingen – digitale procedés duren volgens hem vaak even lang als, zo niet langer dan, drukwerkprojecten. “Een belangrijk onderdeel van het drukprocedé is onaangename verrassingen bij de oplevering van het eindproduct te voorkomen,” aldus Haworth. “Dat betekent dus wachten op monsters, verstuurde dummy’s en testresultaten.” Hij voegt daar raak aan toe: “Ondertussen alle tijd om tijdens het wachten iets digitaals te doen.”

Kunnen technische beperkingen creativiteit ook in de weg zitten? “Bij drukwerk heb ik het gevoel dat ik meer controle heb,” zegt Boris, “er wordt minder gerommeld met het ontwerp dan in digitale procedés, waar ontwerpen geschikt moeten zijn voor verschillende platforms en ook responsief moeten zijn,” wat eens te meer vraagtekens zet bij de aanname dat digitale procedés meer creatieve vrijheid bieden dan drukprocedés. “In drukprocedés staat esthetiek volgens mij meer centraal omdat er sprake is van maximale controle, en alles specifiek voor elke opmaak wordt ontworpen,” aldus Boris, waarmee zij tegenspreekt dat met de snelheid van digitale procedés, eindresultaten meer visueel dan conceptueel gedreven zouden zijn.

Hier zit de kern van deze discussie, dit is waar het in de industrie en in de creatieve praktijk om draait: het enthousiasme en de persoonlijke betrokkenheid van de ontwerpers bij wat zij doen en hoe zij dat doen. Of het nu gaat om de “ontegenzeglijke toegevoegde waarde’” van drukwerk “dankzij de textuur van de drager,” zoals VanTorre benoemt, of de “kracht” van “oude ambachtelijk gemaakte pixels die de confrontatie aangaan met oprechte menselijke emotie,” zoals Haworth zich herinnert naar aanleiding van het filter dat zij ontwierpen voor de winnaars van de D&AD Pencil. Design, op welk niveau dan ook, is in staat ons in vervoering te brengen, ongeacht de ruimte waarin het zich bevindt. “We hoorden dat een herontwerp van een website de cultuur van een bedrijf had verbeterd,” vertelt Haworth om de voldoening van werken in een digitale ruimte toe te lichten.